بطلان شرکت مسئولیت محدود

در این مقاله قصد داریم تا به موضوع بطلان شرکت مسئولیت محدود بپردازیم. تعریف بطلان شرکت و عواملی که سبب این اتفاق می شوند از نمونه موضوعاتی است که در این مطلب گنجانده شده است.

ضمانت اجرای عدم رعایت شرایط ثبت شرکت با مسئولیت محدود

قانونگذار برای عدم رعایت قواعد راجع به ثبت شرکت سه نوع ضمانت اجرا مقرر کرده است :

بطلان شرکت ، مسئولیت مدنی کسانی که قواعد مذکور را رعایت نکرده اند و مسئولیت کیفری آنها .

تعریف بطلان شرکت مسئولیت محدود

در اینجا بحث از بطلان فقط به علت عدم رعایت قواعد خاص شرکت با مسئولیت محدود است نه شرایط عام راجع به ثبت شرکتها .

علل بطلان شرکت مسئولیت محدود

ماده ۹۶ ق.ت بیان می کند که باید سرمایه نقدی تأدیه و غیر نقدی تقویم و تسلیم شود تا شرکت تشکیل شود.

همچنین ماده ۹۷ نیز مقرر می کند در شرکتنامه باید صراحتا قید شده باشد که سهم الشرکه های غیر نقدی هر کدام به چه میزان تقویم شده باشد.

اما طبق ماده ۱۰۰ ق.ت هر شرکت با مسئولیت محدود که بر خلاف مواد ۹۶ و ۹۷ ق.ت تشکیل شده باشد باطل و از درجه اعتبار ساقط است. بنابراین اگر شرایط دو ماده ۹۶٫۹۷ رعایت نشود شرکت باطل خواهد بود .

نکته ای که قابل طرح است اینکه آیا فقط عدم تقویم سهم الشرکه غیر نقدی یا عدم قيد مبلغ تقویم شده در شرکتنامه باعث بطلان شرکت می شود یا اینکه تقویم به مبلغ غیر واقعی نیز موجب بطلان است؟

با توجه به اینکه به عنوان یک اصل کلی در قراردادها ، اصل بر صحت است. (م ۲۲۳ ق.م) و در موارد تردید باید بنا را بر این بگذاریم که قرار داد صحیح است و در این مورد نیز چنین است.

آنچه به صراحت باعث بطلان شرکت مسئولیت محدود می شود ، عدم تقویم سهم الشرکه غیر نقدی یا عدم قيد مبلغ تقویم شده در شرکت نامه است.

آنچه مورد تردید است تقویم غیر واقعی سهم الشرکه غیر نقدی است و با توجه به اصل صحت قرار دادها که در مورد شرکت هم جاری است بنا را بر این می گذاریم که شرکت باطل نیست .

به علاوه نمی توانیم بپذیریم که تقویم غیر واقعی باعث بطلان است ، چرا که ضمانت اجرای عدم تقویم صحيح سهم الشرکه همان مسئولیت تضامنی مندرج در ماده ۹۸ است و باید همان را اعمال کرد.

مرور زمان دعاوی ناشی از مقررات فوق ده سال از تاریخ تشکیل شرکت است.

نتایج بطلان شرکت مسئولیت محدود

ماده ۱۰۰ ق.ت اعلام می دارد و هر شرکت با مسئولیت محدود که بر خلاف مواد ۹۶ و ۹۷ تشکیل شده باشد باطل و از درجه اعتبار ساقط است.

ليكن شرکاء در مقابل اشخاص حق استناد به این بطلان را ندارند، منظور از اشخاص ثالث عملا طلبکاران شرکت هستند.

پس شرکت ، از نظر شرکا وجود ندارد ؛ اما اشخاص ثالث می توانند به وجود آن برای رسیدن به حقوق خود استناد کنند.

این امر به معنای آن نیست که اشخاص ثالث نتوانند بطلان شرکت را تقاضا کنند.

در واقع ، در صورت وجود شرایط بطلان که در موارد ۹۶ و ۹۷ قانون تجارت مندرج است، هر ذینفعی می تواند تقاضای بطلان شرکت مسئولیت محدود را در دادگاه مطرح کند، اما شرکای شرکت نمی توانند چنین تقاضایی بکنند و در قبال اشخاص ثالث ، بطلان شرکت را به سبب وجود شرایط مذکور مطرح سازند.

نکته ای که در این باره باید مطرح کرد این است که آیا صرف وجود علت بطلان در زمان تشکیل شرکت برای باطل بودن آن کافی است یا اینکه تصحيح بعدی شرکا در رفع بطلان شرکت مسئولیت محدود موثر است؟

فرض کنید شرکتی در اول فروردین ۱۳۷۴ تشکیل شده است ، بدون آنکه تمام سرمایه نقدی آن پرداخت شده باشد. در اول مهرماه ، بطلان شرکت تقاضا می شود ، اما دادگاه ملاحظه می کند که همه سرمایه نقدی شرکت در اول شهریور ۱۳۷۴ پرداخت گردیده است .

در این وضعیت ، آیا شرکت باطل تلقی می شود و کسانی که تقاضای بطلان شرکت را کرده اند می توانند از آثار بطلان آن استفاده کنند یا خیر ؟

در پاسخ به این سوال باید قائل به تفکیک شده و گفت که تصحيح بعدی از جانب شرکا ، آن هم در زمانی که شرکت باطل بوده است، تاثیری در حقوق اشخاص ذی نفع ندارد ؛

اما از تاریخ تصحیح ، با جمع شرایط دیگر ثبت شرکت ، شرکت تشکیل شده محسوب می شود و باطل تلقی نمی گردد .

بنابراین ، در مثال مذکور، تقاضاکنندگان بطلان شرکت مسئولیت محدود ، از آثار بطلان تاریخ اول شهریور می توانند استفاده کنند ؛ اما از آن تاریخ به بعد ، چون شرکت تشکیل شده و موجود است ، موجبی برای استفاده از آثار بطلان موجود نیست و دعوای متقاضیان سالبه به انتقای موضوع است.

مسئولیت مدنی ناشی از عدم رعایت قواعد تشکیل شرکت

قانونگذار دو نوع مسئولیت مدنی مقرر کرده است:

۱- مسئولیت مدنی ناشی از بطلان شرکت مسئولیت محدود

۲- مسئولیت مدنی ناشی از تقویم غیر واقعی سهم الشرکه های غیر نقدی او

مسئولیت ناشی از بطلان شرکت مسئولیت محدود

این مسئولیت را ماده ۱۰۱ ق.ت مقرر می کند . به موجب این ماده و اگر حكم بطلان شرکت مسئولیت محدود به استناد ماده قبل صادر شود، شرکایی که بطلان مستند به عمل آنهاست و هیأت نظارت و مدیرهایی که در حین حدوث سبب بطلان یا بلافاصله پس از آن سرکار بوده و انجام وظیفه نکرده اند در مقابل شرکاء دیگر و اشخاص ثالث نسبت به خسارات ناشی از این بطلان متضامنا مسئول خواهند بود ، مدت مرور زمان ده سال از تاریخ حدوث موجب بطلان شرکت مسئولیت محدود است.

درباره این ماده چند نکته قابل ذکر است :

  • قانونگذار اشخاص مذکور در این ماده را به طور حصری معین کرده است ، بنابراین فقط شرکای شرکت ، هیات نظار و مدیران شرکت مشمول
    این قاعده هستند.
  • مسئولیت مندرج در این ماده یک مسئولیت تضامنی است ، بنابراین هر کدام از اشخاص مذکور مسوول تمامی خسارات وارده هستند .
  • مسئولیت مبتنی بر خطا است ، بنابراین زیان دیدگان باید خطای این اشخاص را ثابت کنند، به علاوه اینکه زیانی وارد شده است و این
    زیان ناشی از بطلان شرکت مسئولیت محدود بوده و بطلان نیز ناشی از تقصیر و خطای اشخاص مزبور است.
  • مسئولیت مدیر و هيأت نظار فقط نسبت به عمل خود آنان نیست بلکه علاوه بر عمل خودشان ، اگر یکی از شرکاء سبب بطلان باشد و مدیر یا هیأت نظاری که در حین حدوث سبب بطلان یا بلافاصله پس از آن سر کار بوده و انجام وظیفه نکرده اند ، مسئول عمل شریک مذکور نیز خواهند بود.

البته پس از پرداخت خسارت حق مراجعه به شریک مذکور را خواهند داشت.

  • مدت مرور زمان اقامه دعوی برای جبران خسارت حاصل از بطلان ، ده سال از تاریخ حدوث سبب بطلان شرکت مسئولیت محدود است.
  • سهم الشرکه شرکاء نمی تواند به شکل اوراق تجارتی قابل انتقال اعم از با اسم یا بی اسم و غیره در آید. سهم الشرکه را نمی توان منتقل
    به غیر نمود مگر با رضایت عده ای از شرکاء که لااقل سه ربع سرمایه متعلق به آنها بوده و اکثریت عددی نیز داشته باشند.

مسئولیت ناشی از تقویم غیر واقعی سهم الشرکه های غیر نقدی

در این مورد هم ماده ۹۸ ق.ت مقرر می دارد و شرکاء نسبت به قیمتی که در حین ثبت شرکت مسئولیت محدود برای سهم الشرکه های غیر نقدی معین شده در مقابل اشخاص ثالث مسئولیت تضامنی دارند.

منظور از شرکاء ، شرکایی است که هنگام تشکیل شرکت ، شرکتنامه را امضاء کرده اند و شرکایی که بعدا وارد شرکت شده اند مسئولیت ندارند.

مسئولیت جنبه تضامنی دارد و هریک از شرکاء مسئول تمام تفاوت قیمت خواهد بود، با این حال پس از پرداخت می تواند به دیگران مراجعه کند.

اما در نهایت این خسارت باید بر عهده کسی قرار گیرد که سهم الشرکه مزبور متعلق به اوست.

مبلغی که شرکای مسئول ، متعهد به پرداخت آن به اشخاص ثالث هستند عبارت است از مابه التفاوت قیمت واقعی مال و زمان تشکیل شرکت با قیمت تقویم شده در آن زمان .

مثلا اگر قیمت واقعی مال ۵ میلیون تومان باشد ولی آنها آنرا ۱۰ میلیون تومان تقویم کرده باشند، خساراتی که شرکاء پایه پرداخت کنند فقط این ۵ میلیون تومان مابه التفاوت است.

مسئولیت کیفری عدم رعایت قواعد تشکیل شرکت

ماده ۱۱۵ فوت برای حمایت از اشخاص ثالث و برای حفظ حقوق شرکایی که وجوه نقد به شرکت آورده اند اشخاص ذیل را مجرم و مستحق مجازات کلاهبرداری معرفی کرده است .

در موارد فوق (تحقق جرم منوط به جمع شرایط عام حقوق جزا راجع به تحقق جرم است). که بند ۱ ماده ۱۱۵ قیمت مقرر می دارد ، اشخاص زیر کلاهبردار محسوب می شوند:

  • مدیران و مؤسسینی که بر خلاف واقع پرداخت تمام سرمایه نقدی و تقویم و تسلیم سهم الشرکه غیر نقدی را در اوراق و اسنادی که باید برای ثبت شرکت بدهند اظهار کرده باشند. ( اظهار بر خلاف واقع پرداخت و تسلیم سرمایه )

بنابراین اولا فقط مؤسسین و مدیران مشمول این بند می شوند، ثانيا اظهاری صورت گرفته باشد، ثالثا این اظهار در اوراق واسنادی که
برای ثبت می دهند صورت گیرد. رابعا اظهار بر خلاف واقع باشد.

  • بند ۲ ماده ۱۱۵ مقرر می دارد :« کسانی که به وسایل متقلبانه سهم الشرکه غیر نقدی را بیش از قیمت واقعی آن تقویم کرده باشند، ( تقویم غیر واقعی سهم الشرکه نقدی)

این بند هر کسی را که مرتکب این کار شده باشد مشمول این ماده می داند ، اعم از شرکا ، مدیران، مؤسسین و غیره اعلام شد.