انواع سهام
آنچه در این مطلب می خوانید...
در این مقاله قصد داریم تا درباره انواع سهام در شرکت های سهامی اطلاعات جامع و کاملی را به شما عزیزان ارائه دهیم. همچنین نحوه تبدیل آنها به یکدیگر ، نقل و انتقال سهام و … را در این مطلب بررسی خواهیم کرد.
سهم از جهات مختلف تقسیم بندی می شود:
سهم با نام و بی نام ، سهم سرمایه ای و انتفاعی ، سهم عادی و ممتاز.
الف – سهم با نام و بی نام
قانونگذار در تبصره ۱ ماده ۲۴ مقرر می کند که « سهم ممکن است با نام یا بی نام باشد، ولی هرچند در مواد مختلف از آنها نامبرده و مقررات راجع به آنها را بیان کرده اما تعریفی از آنها ارائه نداده است.»
در اینجا پس از تعریف آنها، نحوه تبدیل هر یک به دیگری را بیان می کنیم.
سهم با نام، سهمی است که به شخص معینی تعلق گرفته است و نام آن شخص بر روی ورقه سهم یا در دفتر سهام شرکت ثبت شده است.
بنابراین ممکن است در روی ورقه سهم نام شخص معین قید شود یا اینکه فقط به ذکر « سهم با نام» در روی ورقه سهم اکتفا شود. ولی در دفتر ثبت سهام نام دارنده آن باید نوشته شود.
در چه مواردی صدور انواع سهام با نام الزامی است ؟
در موارد زیر صدور سهام با نام الزامی است:
- مادامی که تمام مبلغ اسمی هر سهم پرداخت نشده باشد صدور ورقه سهم بی نام یا گواهی نامه موقت بی نام ممنوع است. به تعهد کننده این قبیل سهام ، گواهی نامه موقت با نام داده می شود . ( ماده ۳۰، ل.ا.ق.ت)
- سهامی که مدیران شرکت به عنوان وثیقه می سپارند باید سهام با نام بوده تا خاتمه مفاصا حساب دوره تصدی مدیران ، غیرقابل انتقال باشد.(ماده ۱۱۴ ، ل.ا.ق.ت).
- سهام محجورین و صغار به منظور حمایت از حقوق آنها اصولا باید با نام صادر گردد .
- به دستور ماده ۴۰ ل.ا.ق.ت و انتقال انواع سهام با نام باید در دفتر ثبت سهام شرکت به ثبت برسد و انتقال دهنده یا وکیل یا نماینده قانونی او باید انتقال را در دفتر مزبور امضاء کند ….
ملاحظه می شود که انواع سهام با نام و هرگونه نقل و انتقال آنها باید در دفتر ثبت سهام شرکت به ثبت برسد . در غیر این صورت فاقد اعتبار قانونی برای شرکت و اشخاص ثالث خواهد بود .
قسمت دوم ماده مزبور مقرر می دارد: در موردی که تمامی مبلغ اسمی سهم پرداخت نشده است، نشانی کامل انتقال گیرنده نیز در دفتر ثبت سهام شرکت قید و به امضای انتقال گیرنده یا وکیل یا نماینده قانونی او رسیده و از نظر اجرای تعهدات ناشی از نقل و انتقال سهام معتبر خواهد بود.
هرگونه تغییر اقامتگاه نیز باید به همان ترتیب به ثبت رسیده و امضاء شود. هر انتقالی که بدون رعایت شرایط فوق به عمل آید از نظر شرکت و اشخاص ثالث فاقد اعتبار است .
بدین ترتیب قانونگذار منتقل الیه را به قائم مقامی ناقل ، عهده دار تأدیه قسمتی از مبلغ اسمی سهم با نام که پرداخت نشده نموده هر گونه نقل و انتقال را بدون رعایت شرایط مندرج در ماده فوق الذکر باطل اعلام می دارد. حق تمتع و حق امضای سهم با نام فقط متعلق به صاحب سهم یا وکیل و یا نماینده قانونی او می باشد.
تعریف سهم بی نام
سهم بی نام، سهمی است که اسم صاحب آن در روی آن قید نمی شود و به سهولت و با قبض و اقباض و بدون هیچ گونه تشریفاتی قابل انتقال است.
سهم بی نام به صورت سند در وجه حامل صادر می شود و ملک دارنده آن است مگر اینکه خلاف آن ثابت شود. (م ۳۰ ل.ا.ق.ت و ماده ۳۲۰ ق.ت) ، گم شدن یا سرقت آن تابع مقررات قانون تجارت راجع به اسناد در وجه حامل است .
صدور سهم بی نام با گواهینامه موقت سهم بی نام زمانی جایز است که ثبت شرکت انجام شده و تمامی مبلغ اسمی پرداخت شده باشد. (م ۳۰ و ۲۸ .. ق. ت)
تصرف سهم بی نام همانند تصرف در مال منقول است و دعاوی ناشی از آن برابر ماده ۱۳ ( آ.د.م) به دادگاه محلی رجوع می شود که عقد یا قرارداد در آنجا واقع شده یا تعهد باید در آنجا انجام شود .
ضمنا شرکت کسی را صاحب سهم می داند که سهم بی نام را ارائه دهد و سهامدار مزبور حق دارد از حقوق وابسته به سهم بی نام منتفع گردد.
اما چنانچه از طرف مقامات قضایی به علت صدور حکم یا قراری عدم پرداخت وجه سهم بی نام ، صادر گردد، و یا پلیس تأدیه وجه آن را منع کند دارنده سهم بی نام اگر وجه آن را من غیر حق وصول نماید ، چنین عملی به حقوق اشخاص ثالث لطمه وارد نمی سازد.
به عبارت دیگر مدیون به شخص ثالث ، مکلف است دین خود را به او پرداخت نماید و حق ندارد به برائت ذمه خود به علت وصول وجه سهم بی نام توسط حاملی که ذیحق نبوده ، استناد نماید .
چنانچه سهم بی نام به رهن گذاشته شود باید سهم مزبور به قبض مرتهن یا به تصرف کسی که بین طرفین معین می گردد داده شود (ماده ۲۷۲، ق.م) و در مورد رهن سهم با نام، مراتب در دفتر سهام شرکت ثبت می گردد والا از نظر شرکت و اشخاص ثالث فاقد اعتبار خواهد بود.
تبدیل سهم بی نام به سهم با نام و بالعکس
جواز تبدیل انواع سهام بی نام به با نام یا برعکس در لایحه قانونی ۴۷ آمده است. تبدیل سهام باید به موجب مقررات اساسنامه با بنا به تصمیم مجمع عمومی فوق العاده صورت گیرد. (م۴۳ . ق.) شرایط تبدیل انواع سهام در مواد ۲۴ لغایت ۴۹ لایحه پیش بینی شده است.
پس از تبدیل انواع سهام و پایان عملیات آن شرکت باید مرجع ثبت شرکت ها را از تبدیل انواع سهام خود کتبا مطلع کرده تا مراتب به ثبت رسیده و اعلان شود. (م ۴۸ ل. ق. ت)
مراحل تبدیل انواع سهام بی نام به سهام با نام
برای تبدیل سهام بی نام به سهام با نام باید مراتب سه نوبت و هر یک به فاصله ۵ روز در روزنامه کثیرالانتشار شرکت نشر گردد.
در مدتی که کمتر از ۶ ماه از تاریخ اولین آگهی نباشد به صاحبان انواع سهام فرصت داده شود تا به منظور تبدیل انواع سهام خود، به مرکز شرکت مراجعه نمایند.
پس از انقضای مهلت مزبور کلیه سهام بی نام شرکت باطل شده محسوب ، و به تعداد آنها سهام با نام صادر و از طریق بورس اوراق بهادار ( در صورتی که شرکت در بورس پذیرفته شده باشد ) و یا از طریق حراج به فروش می رساند .
ضمنا آگهی حراج تا یک ماه پس از انقضای مدت ۶ ماه مذکور، فقط یک مرتبه در روزنامه کثیرالانتشار شرکت منتشر می گردد. فاصله بین آگهی و تاریخ حراج حداقل ۱۰ روز و حداکثر یک ماه خواهد بود.
چنانچه در تاریخ تعیین شده ، تمام یا قسمتی از سهام با نام صادره به فروش نرسد، حراج تا دو نوبت دیگر ، برابر شرایط فوق تجدید می شود .
از حاصل فروش سهام با نام مذکور بدوا توسط شرکت هزینه های مترتبه مانند هزینه آگهی ، حراج و یا حق الزحمه کارگزار بورس کسر و مابقی در حساب بانکی که به آن بهره تعلق می گیرد سپرده می شود.
چنانچه دارنده سهم بی نام ظرف مدت ۱۰ سال به شرکت مراجعه نماید از طریق شرکت از مبلغ سپرده شده به نسبت سهم مزبور با بهره متعلقه پرداخت می گردد.
چنانچه سهم با نام فروخته نشده در شرکت موجود باشد صاحب سهم بی نام می تواند به تعداد آن سهم با نام دریافت نماید.
ضمنا پس از انقضای مدت موصوف باقی مانده مبلغ سپرده شده در حساب بانکی در حکم مال بلاصاحب محسوب و باید از طرف بانک و با اطلاع دادستان شهرستان به خزانه دولت منتقل شود. ( مواد ۴۴- ۴۵- ۴۶ ، ل.ا.ق.ت)
آیا می توان کلیه سهام با نام را به سهام بی نام تبدیل نمود؟
باید توجه داشت که شرکت نمی تواند کلیه سهام با نام خود را به سهام بی نام تبدیل نماید. زیرا به طوری که در بند ( ب ) راجع به انواع سهام بحث شد، برابر ماده ۱۱۴ ل.ا.ق.ت سهم مدیران شرکت که برای تضمین خسارات احتمالی در صندوق شرکت به عنوان وثیقه سپرده می شود الزاما باید سهام با نام باشد.
ملاحظه می شود که ماده ۱۱۴ مذکور مختص ماده ۴۳ ل.ا.ق.ت بوده و در قانونیت خود اقوی و اولی می باشد.
مراحل تبدیل سهام با نام به سهام بی نام
تبدیل سهم با نام به بی نام از تشریفات کمتری برخوردار است زیرا انتقال انواع سهام با نام و یا تغییرات مربوط به آن ، در دفتر ثبت سهام شرکت به ثبت می رسد.
بنابراین حتی در صورت عدم اطلاع سهامدار با نام شرکت پس از تبدیل ، رأسا می تواند سهام بی نام برای شخص ذینفع با توجه به تعداد سهامش صادر نماید.
به دستور ماده ۴۷ ل. ا. ق . ت برای تبدیل سهام با نام به سهام بی نام ، مراتب فقط یک مرتبه در روزنامه کثیرالانتشار شرکت آگهی می گردد.
مهلت تبدیل سهام برای صاحبان آن نباید کمتر از دو ماه از تاریخ نشر آگهی باشد.
پس از انقضای فرصت مذکور شرکت نسبت به تبدیل انواع سهام اقدام می نماید.
در کلیه موارد تبدیل سهام بی نام به سهام با نام و بالعکس، مراتب باید پس از انقضای مهلت های مقرر در قانون در اداره ثبت شرکت ها جهت اطلاع عمومی اعلام گردد.
ضمنا دارندگان انواع سهام مذکور چنانچه برابر مواد قانونی مربوطه نسبت به تعویض سهام خود اقدام ننموده باشند حق شرکت در مجامع عمومی و حق رأی نخواهند داشت.
ب – سهام انتفاعی ، موسس و سرمایه ای
تعریف سهم سرمایه ای
سهمی است که نماینده یک قسمت از سرمایه شرکت است. بنابراین در سهم سرمایه ای به ازای سهم، سرمایه ای در شرکت موجود می باشد که دقیقا این سهم نماینده آن مقدار سرمایه می باشد.
این سهم همان است که در ماده ۲۴ پیش بینی شده است و معمول سهام به این صورت می باشند .
دارندگان این نوع سهام، هم از سود شرکت سهم می برند و هم از دارایی شرکت به هنگام تصفیه آن.
تعریف سهم موسس
مزیت قابل نقل و انتقالی است که صاحب آن، به دلیل ارائه خدمات در ثبت شرکت سهامی و برای جبران زحمات و تلاشهای او از قسمتی از منافع شرکت ، یا هنگام تصفیه شرکت از قسمتی از دارایی اضافه بر سرمایه باقیمانده شرکت برخوردار می شود.
طبق این تعریف روشن می شود که در مقابل این سهم، مؤسسین سرمایه ای به شرکت نیاورده اند، بنابراین صاحبان سهام مؤسس حقی بر دارایی اصلی شرکت ندارند و فقط از منافع شرکت استفاده می کنند.
قانونگذار به صراحت به اینگونه سهام اشاره نکرده است اما در بند ۷ ماده ۹ لایحه ۴۷ به مزایایی که ممکن است مؤسسان برای خود در نظر گرفته باشند اشاره کرده که با آنچه به « سهم مؤسس » معروف است انطباق دارد .
به همین علت سهم مؤسس باید در اساسنامه شرکت قید شود. در صورت پذیرش آن در مجمع عمومی موسس، قطعی می شود و معتبر خواهد بود.
پس همانطور که از نام آن پیداست اینگونه سهام هنگام ثبت شرکت بوجود می آیند.
دارنده سهم موسس نه طلبکار شرکت است و نه شریک شرکت ، بلکه دارای حق ویژه و مخصوصی است که از او در حیات و فعالیت شرکت و سود آن ذینفع می کند.
به نظر می رسد چون طبق ماده ۲۴ لایحه سهم باید الزاما قسمتی از دارایی شرکت باشد ولی سهم مؤسس همانطور که گفتیم در مقابل قسمتی از دارایی شرکت نیست و در هیچ جای لایحه ۴۷ هم به سهم مؤسس اشاره نشده است.
تعریف سهم ممتاز
در حقوق سهم موسس نداریم و مزایایی هم که در بند ۷ ماده ۹ لایحه ذکر شده است ، مصداق سهم ممتاز قرار می گیرد.
سهم ممتاز نماینده قسمتی از دارایی شرکت است، منتهی مزایایی نیز دارد.
سهم ممتاز هم می تواند متعلق به مؤسسین و هم پذیره نویسان باشد.
در صورت پیش بینی سهام مؤسس در اساسنامه، تغییر در حقوق اینگونه سهام تابع مقررات مواد ۸۳ و ۹۳ لایحه ۴۷ خواهد بود.
تغییر در حقوق صاحبان سهام موسس منحصرا در صلاحیت مجمع عمومی فوق العاده است ؛ چه تغییر مزبور مستلزم تغییر اساسنامه شرکت است که به موجب ماده ۸۳ لایحه قانونی ۱۳۴۷ هرگونه تغییری در مواد آن منحصرا در صلاحیت مجمع اخیر است.
البته ، مجمع عمومی نمی تواند در حقوق مزبور تغییری ایجاد کند . مگر بعد از آنکه دارندگان این گونه سهام در جلسه خاصی آن تصمیم را تصویب کنند.
برای اینکه تصمیم جلسه خاص مذکور معتبر باشد باید دارندگان لااقل نصف این گونه سهام در جلسه حاضر باشند و اگر در این دعوت این حد نصاب حاصل نشود در دعوت دوم حضور دارندگان اقلا یک سوم این گونه سهام کافی خواهد بود.
تصمیمات همواره به اکثریت دو سوم آرا معتبر خواهد بود ، (ماده ۹۳ لایحه قانونی ۱۳۴۷).
تعریف سهم انتفاعی
سهم انتفاعی هم مانند سهم مؤسس به دارنده آن حق سهیم شدن در سود شرکت را می دهد، بدون اینکه حقی بر سرمایه شرکت داشته باشد.
این سهم برخلاف سهم مؤسس که هنگام تاسیس شرکت ایجاد شود ، زمانی مصداق دارد که شرکت مبادرت به استهلاک سرمایه کند.
استهلاک سرمایه به این صورت است که شرکت مبلغ اسمی تعدادی از سهام یا همه آنها را با استفاده از سود شرکت یا ذخیره شرکت (ذخیره اختیاری) پرداخت می کند.
در این صورت صاحب سهم دیگر حقی بر اصل دارایی شرکت ندارد. چون سهم خود را گرفته است و فقط از منافع شرکت بهره مند می شود.
بنابراین دارنده سهم انتفاعی تمامی حقوق خود در شرکت را حفظ می کند. جز اینکه هنگام تصفیه شرکت نمی تواند از دارایی آن بهره مند شود.
ج – سهم عادی و سهم ممتاز
سهم عادی و ممتاز از انواع سهام سرمایه ای می باشند که نماینده مقداری از سرمایه شرکت هستند.
سهم عادی، یک سهم معمولی است که امتیازی ندارد و دارای همان حقوقی است که قانون مشخص کرده است :
داشتن یک رأی در مجامع عمومی ، بردن سود به نسبت سرمایه، بردن سهم از دارایی شرکت به هنگام تصفیه شرکت .
سهم ممتاز ، سهمی است که به صاحب آن امتیاز و حق برتری می دهد که سهام عادی فاقد آن هستند. اصولا سهام شرکت سهامی دارای حقوق و مزایای مساوی هستند ولی سهم ممتاز بر خلاف اصل تساوی سهامداران می باشد.
سهم ممتاز به موجب اساسنامه یا تصمیم مجمع عمومی فوق العاده بعد از تشکیل شرکت ایجاد می شود و تغییر در آن هم نیاز به تصویب مجمع عمومی فوق العاده و موافقت صاحبان اینگونه سهام طبق ماده ۴۲ دارد.
از مزایای سهم ممتاز ممکن است بردن سود بیشتر نسبت به سهام عادی، داشتن حق رای بیشتر ، اولویت در بردن سود یا بهره مندی از دارایی شرکت بعد از تصفیه باشد.
د – انواع سهام نقدی و غیرنقدی
گفتیم که سرمایه از مجموع آورده های نقدی و غیرنقدی شرکا تشکیل می شود . در حقوق ایران ، طبق قانون تجارت ۱۳۱۱ صدور سهام غیرنقدی میسر بود و قانونگذار در ماده ۴۱ این قانون مقرر کرده بود: « هرگاه یکی از تعهد کنندگان ، سهم غیرنقدی اختیار کند، مجمع عمومی در جلسه اول که منعقد می شود امر به تقویم سهم غیرنقدی می نماید .»
دکتر ستوده تهرانی عقیده دارد اصطلاح سهم غیرنقدی در ماده مذکور درست نیست و منظور قانونگذار آورده غیرنقدی است.
دکتر اسکینی معتقد است سهم غیرنقدی خود آورده نیست، بلکه سهمی است که برای آورده غیرنقدی ممکن است به آورنده مال غیرنقدی اعطا شود ؛
به هر حال ، این گونه سهم در حال حاضر در قانونگذاری ما وجود ندارد . در واقع، از مجموع مواد لایحه قانونی ۱۳۴۷ چنین استنباط می شود که قانونگذار سهم غیرنقدی را نپذیرفته است.
بلکه در قبال آورده های شرکا – چه آورده های نقدی و چه آورده های غیرنقدی – سهام نقدی داده می شود که اوراق متحدالشکلی دارد؛ به همین دلیل ، قانونگذار ما، بر خلاف قانونگذار فرانسه ، رژیم حقوقی خاصی برای این گونه انواع سهام پیش بینی نکرده است.
ثبت ديدگاه